Naslovna » Lekarski saveti » Plućna embolija

 

 

Plućna embolija predstavlja opstrukciju (začepljenje) jedne ili više grana plućne arterije trombom/trombima koji potiču iz venskog sistema. U ređim slučajevima embolusi mogu biti i netrombotičnog porekla - septični, masnoća, gas, amnionska tečnost, tumorske ćelije, strano telo...

Venski tromboembolizam, koji obuhvata duboku vensku trombozu i plućnu emboliju, predstavlja veliki globalni problem i po učestalosti je treći entitet među kardiovaskularnim oboljenjima posle ishemijske bolesti srca i moždanog udara. U odnosu na belu populaciju broj novoobolelih je veći u crnoj, a niži u azijskoj populaciji. Rizik za pojavu prve epizode se ne razlikuje među polovima, ali ako se uzmu u obzir reproduktivni faktori rizika kod žena (trudnoća i terapija estrogenima), onda se može reći da je rizik dva puta veći kod muškaraca.

Klinička slika embolije je raznovrsna, a zavisi od veličine i broja krvnih sudova koji su začepljeni trombima, kao i od same rezerve kardiovaskularnog i respiratornog sistema pacijenta. U najblažim slučajevima plućna embolija može biti bez simptoma, a u najtežim može se manifestovati iznenadnom i trenutnom smrću. Simptomi, odnosno znaci koji mogu upućivati na plućnu emboliju su osećaj nedostatka vazduha u miru, ubrzano disanje, ubrzan srčani rad, kašalj, iskašljavanje sukrvičavog sadržaja, nagli gubitak svesti, jednostrani bol u nozi ili njen otok, povišena telesna temperatura...

Sumnja na plućnu emboliju zahteva hitnu dijagnostiku u cilju njene potvrde ili isključenja. Kada se plućna embolija dokaže rade se dodatni testovi u cilju određivanja njene težine, odnosno stepena rizika za nepovoljan ishod. Najalarmantnije su takozvane „masivne“ plućne embolije, odnosno visokorizične, koje se manifestuju stanjem šoka i/ili sniženjem arterijskog krvnog pritiska i koje zahtevaju hitno lečenje u specijalizovanim ustanovama.

Većina obolelih od plućne embolije zahteva nadzor i lečenje u bolnici. Manji broj, tzv. niskorizičnih embolija, može se lečiti u ambulantnim, odnosno kućnim uslovima. Važno je, takođe, utvrditi ishodište tromba, kao i razloge zbog kojih se bolest javila, koji nekad mogu biti očigledni (prethodna povreda ili operacija), a nekada skriveni.

Formiranje tromba je obično u dubokim venama donjih ekstremiteta ili u venskim spletovima male karlice (oko prostate kod muškaraca, odnosno reproduktivnih organa kod žena). Ređe mogu nastati i u drugim venama u organizmu (ruke) ili u samim plućnim arterijama (tzv. in situ tromboza).

Faktori rizika za nastanak plućne embolije mogu biti povezani sa samim pacijentom i oni su uglavnom trajni (trombofilija ­­­- urođeno ili stečeno stanje sa tendencijom razvoja tromboze), „spoljašnji“ faktori koji su uglavnom prolazni (razne dijagnostičke ili terapijske procedure). Zavisno od stepena rizika za nastanak tromboze, odnosno embolije, faktori se dele na „jake“ (prelom donjeg ekstremiteta, operacija zamene kuka ili kolena, velika povreda, akutni infarkt miokarda unutar prethodna tri meseca, povreda kičmene moždine...); „umerene“ (artroskopska operacija kolena, autoimune bolesti, hemioterapija, infekcija, maligne bolesti, upotreba oralnih kontraceptiva...) i „slabe“ (mirovanje u postelji duže od tri dana - nepokretnost zbog sedenja - duže putovanje kolima ili avionom, gojaznost, trudnoća...).

Lečenje se sprovodi na različite načine, zavisno od težine kliničke slike, odnosno „veličine“ plućne embolije i procenjenog rizika za rani smrtni ishod. Koriste se antikoagulansi (lekovi koji sprečavaju zgrušavanje krvi), a primenjuju se oralnim putem (preko usta) ili parenteralnim (potkožne ili unutarvenske injekcije); trombolitici (lekovi koji direktno razgrađuju trombe); hirurško uklanjanje tromba; kateterom vođene intervencije (primena uređaja sa različitim mehanizmima za eliminaciju tromba - fragmentacija, aspiracija, mehanička trombektomija, lokalno davanje trombolitičkih lekova ili kombinacija ovih metoda);  primena „filtera“ za donju šuplju venu. Kod životno ugroženih pacijenata, dodatno se koriste potporne mere za održavanje cirkulacije, adekvatnog rada srca i disanja.

Po otpustu iz bolnice, pacijentima se savetuje da redovno uzimaju antikoagulantne lekove, onoliko dugo koliko koliko im doktor preporuči, a što zavisi od toga da li je do plućne embolije doveo prolazni ili trajni faktor rizika, kao i da od toga da li se radi o prvoj ili ponovljenoj emboliji pluća.

Period lečenja se kreće od tri meseca do doživotnog. Kod uzimanja antikoagulanasa koji deluju sprečavanjem stvaranja faktora zgrušavanja krvi zavisnih od vitamina K (warfarin, acenocoumarol, phenprocoumon...), pacijentima se savetuje redovno određivanje laboratorijskog parametra INR koji je pokazatelj adekvatnog doziranja lekova. Takođe, savetuje se izbegavanje uzimanja određenih lekova ili hrane koji mogu uticati na metabolizam ovih lekova. Kod primene direktnih oralnih antikoagulantnih lekova (dabigatran, rivaroxaban, apixaban) određivanje INR-a nije potrebno, već samo redovno uzimanje terapije. Ova grupa lekova nema interakcije sa hranom, a ima manje interakcija sa drugim lekovima. Pacijentima se mora dati savet kako da postupaju u slučaju pojave krvarenja ili potrebe za stomatološkim ili hirurškim intervencijama ukoliko uzimaju antikoagulantne lekove. Savetuje se umerena fizička aktivnost, odnosno izbegavanje dugotrajnog mirovanja ukoliko je to moguće. Nakon šest nedelja od početka terapije, pacijenti se mogu postepeno vratiti normalnom nivou fizičkog napora. Potrebno je sprečavati, odnosno lečiti i druge faktore rizika, ukoliko je to moguće (proširene vene na nogama, gojaznost, sistemska oboljenja, bolesti drugih organa...). Neophodni su redovni kontrolni specijalistički pregledi, a kod tzv. neprovocirane plućne embolije (embolija nastala bez jasno vidljivog faktora rizika) i dodatne analize u cilju njegovog pronalaženja (otkrivanje urođenih ili stečenih stanja koje povećavaju sklonost ka zgrušavanju krvi, skrivenog malignog ili autoimunog oboljenja...).

Akutna plućna embolija može dovesti do trenutne ili rane smrti pacijenta, akutne slabosti desne polovine srca i/ili disajnog sistema, otkazivanja funkcije drugih organa, često višestrukog, teških infekcija, sepse... Neadekvatno lečena ili nelečena plućna embolija, naročito ako se radi o ponavljanim epizodama, može dovesti do trajnih posledica na plućnom arterijskom krvotoku (hronična tromboembolijska plućna hipertenzija - trajno povišen pritisak u plućnoj cirkulaciji) ili srcu (hronična slabost desne polovine srca). Komplikacije mogu biti povezane i sa terapijskim merama u sklopu lečenja plućne embolije - pojava krvarenja, od kojih su najznačajnija tzv. „velika“ krvarenja u centralnom nervnom, digestivnom, mokraćnom sistemu, na mestu operativnog reza...